تکیه کلام های ادبی را بدانید - مجله زیتوا

به گزارش خبرنگاران به نقل فراناز ، تکیه کلام، کلمه یا عبارتی است که یک نفر بیشتر از دیگر کلمه ها به آن تکیه می نماید. این قضیه را اگر وارد دنیای شعر و ادبیات کنیم، متوجه می شویم اهل ادب هم تکیه کلام یا واژه کلیدی دارند

• خرد فردوسی

به نام خداوند جان و خرد

کزین برتر اندیشه بر نگذرد

اولین بیت شاهنامه حکیم فردوسی، کاملا برای همه تعیین می نماید که در این اثر قرار است از چه چیزی بخوانند. خرد یکی از واژه های مهم و کلیدی شاهنامه است تا جایی که 147 بیت شاهنامه با واژه های خرد و خردمند شروع شده است و اگر کاربرد آن را در کل شاهنامه حساب کنیم، چند برابر خواهد شد. واژه سخن به شکل های ساده، مرکب و مشتق، حدود دو هزار بار در سراسر شاهنامه تکرار شده است.

• سعدی و محبت آمیز هایش

آن ها که خوانده ام همه از یاد من برفت

الا حدیث دوست که تکرار می کنم

حضرت سعدی هم در غزلیات و هم در گلستان اقرار می نماید که اهل معاشرت با رفقای گرمابه و گلستان است. روی همین حساب، طبیعی است که واژه دوست در غزلیاتش هفتاد بار تکرار شده باشد. شاید اگر غزلیات سعدی را دوست نامه بدانیم، اغراق ننموده باشیم. دیگر واژه های کلیدی غزلیات شیخ اجل از این قرارند: دل، سعدی، عشق، همه، روی، دست، جان، چشم، یار، نظر، خوش، خود، غم، روز، گل، سرو، شب، صبر، خون و دیده.

• حکایت دل حافظ

در شگفتم که در این مدت ایام فراق

برگرفتی ز حریفان دل و دل می دادت

شاید هیچ شاعری به میزان حضرت حافظ به دل و دلدار ابراز ارادت ننموده باشد. واژه دل در 495 غزل حافظ، 86 بار تکرار شده است. به قول خودش، صاحبدلان حکایت دل خوش ادا نمایند. حافظ، جان، راه، عشق، دست، گل، خوش، چشم، خود، روی، یار، زلف، غم، دنیا، کار، خاک، دوست، خون، آب و باده از دیگر واژه های کلیدی غزل های حافظ هستند.

• مولوی و جانان

چو آمد جان جان جان نشاید برد نام جان

به پیشش جان چه کار آید مگر از بهر قربان را

سخن مولوی چه در غزلیات، چه در مثنوی، همه از جان است. او این واژه را 94 بار در غزلیاتش تکرار نموده است. دل، عشق، خود، آب، همه، خوش، ماه، خدا، بیا، چشم، شب، سوی، مست، دست، شمس، دنیا، گل، روی، یار و عقل در رتبه های بعدی پرتکرارترین واژه ها در غزل مولوی قرار می گیرند.

• شاعر صبح و شب

آی آمد صبح روشن از در

بگشاده به رنگ خون خود در

در بین شاعران کلاسیک، خاقانی را با اسم شاعر صبح می شناسند، اما آن که شاعر صبح و شب است، نیما، پدر شعر نو فارسی است. واژه صبح در شعر نیما 164 بار تکرار شده و بیشترین ترکیب های توصیفی در شعر او از آنِ صبح است. شب هم یکی از واژه های مهم و کلیدی شعر نیما و با معنایی منفی است.

• نجوای فروغ با باد

دارمش/ مثل دانه ای که نور را

مثل مزرعی که باد را

مثل زورقی که موج را

یا پرنده ای که اوج را

در تمام اشعار فروغ فرخزاد، ترکیب ها و تصویر های شاعرانه زیادی را با استفاده از واژه باد می بینیم. باد و واژه های مترادف آن مثل توفان و نسیم از واژه های کلیدی شعر فروغ است که مفهوم عشق و عصیان را تبیین می نماید. از نسیمی در شروع که روح شاعر را نوازش می دهد تا توفانی که زندگی او را ویران می نماید.

• شب های روشنِ سهراب

و نگوییم که شب چیز بدی است

و نگوییم که شب تاب ندارد خبر از بینش باغ

این به این معنیست که سهراب سپهری به شب ارادت ویژه ای دارد و 142 بار آن را در شعرش تکرار نموده است. تازه اگر واژه های دیشب و امشب را هم اضافه کنیم، به عدد 161 می رسیم. او برخلاف نیما به شب نگاهی مثبت دارد. دیگر واژه های مورد علاقه سهراب واژه های درخت و گل مانند نیلوفر و سرخ، خدا، نماز، محراب و بهشت هستند