70 سالگی شهرام ناظری؛ شوالیه آواز، همواره بمان و بخوان - مجله زیتوا

به اوج رسیده ها و بهترین ها خوب می دانند که احتمال تقلید از آن ها زیاد است، اما اجرا، ادای کلمات و رنگ صدای شهرام ناظری، باعث شده است بعد از گذشت این همه سال کسی نتواند اجرای خود را به او نزدیک کند، حتی پسرش حافظ که می توان او را شاگرد خصوصی خوش شانسی دانست که با موسیقی و زیرنظر استادی، چون شهرام ناظری پر و بال گرفته است.

سعدی سواره بود و مولانا پیاده...

شهرام ناظری رفاقتش را با مولانا این طور توصیف و کار را تمام می نماید: از روزی که چشم باز کردم، دیدم دوست دارم مولانا بخوانم. در روز هایی که این خواننده بیست و دو، سه سال بیشتر نداشت، سعدی خدای خواننده های آواز بود و در برابر مولانا خواندن، مقاومت زیادی وجود داشت. حتی استاد غلامحسین بنان، خواننده تصنیف دلنشین الهه ناز هم معتقد بود باید از سعدی خواند و نه مولانا. استاد ناظری در بخشی از مستند مشاهیر کرد، به اولین مواجهه اش با بنان و مخالفت سرسختانه او با خواندن از مولانا اشاره می نماید و می گوید: من در موسیقی دو بخش را دنبال کردم، موسیقی کردی که بحثش بسیار مفصل است و موسیقی سنتی که برای تحصیل در آن به تهران آمدم. در آن روزها، آن چیزی که به ما درس دادند، فقط از روی غزل های سعدی بود. یعنی 95 درصد نگاه تغزلی سعدی بود که روی موسیقی آوازی سوار بود و ما هر جا رفتیم همیشه سعدی بود. 5 درصد دیگر هم حافظ و دیگر شاعران.

نمی دانم چه نیرویی من را به سمت مولانا برد. دوستی داشتم به اسم دکتر نظام زاده نائینی، ایشان دوست استاد بنان بود. خیلی از من پیش بنان تعریف نموده بود؛ که جوانی هست هم شاعر است، هم ساز می زند، هم موسیقی دان است و هم صدای عجیبی دارد. آن قدر تعریف نموده بود که استاد بنان خواست من را ببیند. شبی که در منزل ایشان، استاد را دیدیم، شعر چه دانستم که این سودا مرا زین سان کند مجنون/ دلم را دوزخی سازد دو چشمم را کند جیحون مولانا را خواندم.

یک دفعه آقای بنان وسطش گفت: این ها چیست می خوانی! با تندی و پرخاش گفت: خیلی افتضاح بود. همه اش تخته پاره و خون و دریا و نهنگ. این چیز ها صدای آدم را خراب می نماید و شما باید شعر های خیلی مرتب، تر و تمیز و شسته رفته بخوانید. خیلی توی ذوقم خورد.، اما نه این اتفاق و نه مخالفت های بعد باعث شد که شهرام ناظری از مولانا دست بکشد. او از مولانا خواند و ورود موفقیت آمیز این شاعر در آواز ایرانی باعث شد تا اندک اندک دیگران نیز، به مولانا ایمان بیاورند و از اشعار او استفاده نمایند؛ حتی کسانی که معتقد بودند موسیقی سنتی و مولانا با هم جور درنمی آید.

اندک اندک فتح های پی در پی

قصه رفاقت ناظری و مولانا یک روی سکه است و علاقه اش به ادبیات فارسی روی دیگر آن. در گفت و گویی که پیشتر با او داشتم، از مادرش گفت که عاشق ادبیات فارسی بوده و او را نیز سر همین سفره نشانده است.

کمتر جایی به این موضوع اشاره می گردد که او شاعر ویژه ای نیز هست و حتی شعر تصنیف شیدا شدم او را به اشتباه از مولانا می دانند؛ در صورتی که او خود این چنین سروده است که: من او بدم من او شدم/ با او بدم بی او شدم/ در عشق او، چون او شدم/ زین رو چنین بی سو شدم. او همیشه در خدمت شاعران عظیم فارسی بوده و سعی نموده است با پادرمیانی موسیقی و آواز ایرانی چهره جهانی آن ها را نیز تقویت کند. به هر حال بعید است او با لحن حماسی خود به سراغ غول ادبیات حماسی، یعنی فردوسی نرفته باشد. هرچند اجرای شاهنامه خوانی توسط او، بی مقدمه نبوده و او پس از سال ها تحقیق و پژوهش، شاهنامه را در بستر موسیقی مقامی، ارکستر عظیم کلامی بر مبنای موسیقی دستگاهی و گروهی بین المللی روی صحنه آورده است.

با این همه، او از شاعران شعر نو نیز روی گردان نبوده و رد پای زمستان مهدی اخوان ثالث و در گلستانه سهراب سپهری در آثارش به چشم می خورد. تلفیق شنیدنی آواز ایرانی، با آثار شاعران شعر نو نشان می دهد کوشش موفقیت آمیز او برای ورود مولانا به عرصه موسیقی سنتی، اتفاقی نبوده و شهرام ناظری مرد کارزارهایی است که در چشم دیگران، ناشدنی و شکست خورده به نظر می آید؛ اما با قدم های او شدنی می گردد.